اشراق
یادداشت های یک فرهنگ دوستدر پیرایشِ "تبصره ای عزیز"
چندی پیش و به رسم هرساله، آیین نامه جدید آموزشی مدارس علمیه برادران کشور به مدیران مدارس ابلاغ و طی آن مسیر حرکت مدارس علمیه در سال پیش رو روشن گردید. از جمله ویزگی های این آیین نامه در مقایسه با گذشته، توجه و نگاه جدیدی است که به جایگاه پژوهش در مدارس مقدمات شده است؛ در تبصره دوم از بند سی ام فصل چهارم این آیین نامه این گونه آمده است: " در پایه های 3 تا 6 در هر نیم سال تحصیلی در یک درس اصلی تمام 5 نمره – فعالیت کلاسی- به انجام پژوهش در آن درس اختصاص می یابد". بی شک اقدام و تلاش معاونت پژوهش در جای گذاری این تبصره در آیین نامه آموزشی مدارس علمیه کشور قابل تقدیر است لکن نگاهی به آسیب های احتمالی و شرایط موجود حوزه های علمیه در کنار ارزیابی تلاش هایی با چنین رویکردهایی خالی از فایده نبوده و در پیرایش مسیر، کمک شایانی خواهد کرد.
معاونت پژوهش حوزه علمیه فارس، از سال 1389 تا کنون با استفاده از ماده 32 آیین نامه آموزشی مدارس علمیه برادران کشور که اجازه استفاده از 5 نمره امتحانی را در فعالیت های کلاسی، حضور و غیاب و تلاش های پژوهشی را داده بود، طی ابتکاری قابل تقدیر، اقدام به برنامه ریزی "طرح تکالیف پژوهشی" نموده و ضمن طرح در جلسه شورای حوزه علمیه فارس آیین نامه اجرایی آن را به امضای نماینده محترم ولی فقیه در استان فارس، معاون وقت آموزش و معاون پژوهش مدیریت حوزه های علمیه فارس رسانید و از سال بعد اقدام به برگزاری این طرح نمود که کمک فراوانی به عمومی نمودن مطالبه پژوهش در مدارس فارس کرده و در اولین سال اجرای این طرح، منجر به کسب رتبه اول مراکز استانی در جشنواره علامه حلی از حیث کمیت آثار شد.
در ادامه و با مشاهده فضای مناسب پژوهشی در استان فارس – البته در عین وجود آسیب هایی که در ادامه به بررسی آن خواهیم پرداخت- و با ارزیابی آن، از سوی معاونت پژوهش حوزه های کشور پیش نویس طرح تکالیف پژوهشی نگاشته شد و گروهی موظف به شناسایی موضوعاتی جهت ارائه به مدارس و اولویت بندی این موضوعات جهت ارائه به طلاب شدند که البته هنوز به مرحله انتشار نرسیده است. در کنار این امر معاونت پژوهش حوزه های علمیه نیز طی رایزنی هایی موفق به اخذ موافقت با تبصره مذکور و درج در آیین نامه جدید گردیده است.
آنچه در آیین نامه سال تحصیلی 95-94 حوزه های علمیه برادران ذکر شده است اما تفاوتی با آیین نامه تکالیف پژوهشی فارس دارد. چه آنکه اگر آیین نامه جدید در هر دو نیم سال یک درس اصلی را پژوهشی اعلام و برای هر کدام از آن ها 5 نمره را لحاظ کرده است آیین نامه تکالیف پژوهشی فارس در یک نیم سال 5 نمره یک درس اصلی و در نیم سال دیگر اجازه شرکت در آزمون پایانی یک درس اصلی دیگر را منوط به ارائه پژوهش کرده بود. امری که ممکن است در عین حاکم بودن روح واحد در هر دو قانون، تبعاتی و آسیب هایی را به همراه داشته باشد.
نگارنده به سبب اجرای کامل این آیین نامه در دو مدرسه از مدارس شیراز و در دو سطح متفاوت طی 4 سال، مواردی را به عنوان آسیبهای این طرح، بیان کرده و امید دارد که مورد توجه مسوولین ذیربط قرار گیرد.
- ضعف بینشی
مهم ترین آسیبی که این طرح را تهدید می کند ضعف بینشی متولیان امر در مدارس علمیه است. نگاه اصولی و واقعی به پژوهش که در حقیقت یگانگی با علم آموزی حوزوی دارد را اندک افرادی هستند که درک کنند. این ضعف موجب می شود که در چینش کادر مدارس، توجه و اهتمامی جدی به مقوله پژوهش وجود نداشته باشد و این معاونت غالبا دارای جایگاه اختصاصی خود در مدارس نباشد که قطعا این امر در اجرایی نشدن و یا سمبل کاری تبصره مذکور نقش بسزایی دارد. این را اگر به رویکرد غلط نمره محوری – به جای علم محوری- که جدیدترین دستاورد حوزه است ضمیمه کنیم، بیم آن می رود که همین 5 نمره پژوهشی، خود مستمسکی برای افزایش دیمی نمرات و ارتقاء معدل مدارس باشد.
- ضعف آموزشی
پاشنه آشیل این طرح و نقطه ضعف مهم آن، تعداد اندک کادر و اساتید مسلط به روش های پژوهشی و توان مند در راهنمایی و ارتقای مهارت های اطلاب گران قدر، است. نتیجه آن که در صورتی که مدارسی نیز متعهد به اجرای این تبصره باشند خروجی فعالیت های آنان پژوهش هایی غیر قابل ارائه و فاقد هرگونه استانداردهای پژوهشی است. با این اوصاف به نظر می رسد که قبل از استفاده از این تبصره و یا در عرض آن، در صورتی که برای تمدید حکم کادر و اساتید مدارس علمیه نیز شرط ارائه مقالات علمی با رعایت استاندارهای پژوهشی لحاظ می شد کارگشایی بیشتری داشت. بی شک در این مورد برقراری کارگاه های دانش آفزایی پژوهشی در شهرستان ها و نه به صورت متمرکز در مرکز استان به نحوی که خروجی کارگاه ها مقالات علمی باشد هم تا حدودی می تواند به حل این مشکل کمک نماید.
برقراری کارگاه های متنوع در مدارس نیز راهکار دیگری است که به صورت جدی باید دنبال نمود. استفاده از اساتید مسلط حوزوی و یا حتی دانشگاهی در صورتی که منجر به ارایه مقالات استاندارد از سوی طلاب شرکت کننده در این کارگاه ها شود می تواند نتایج خوبی را در پی داشته باشد.
- ضعف ساختاری
در کنار عدم نگاه استقلالی به معاونت پژوهش در مدارس و گزینه اول حذف به دلیل چابک سازی!!! تشکیلات حوزوی، عدم حمایت مالی مرکز مدیریت از معاونین پژوهش مدارس و اساتید به واسطه راهنمایی طلاب در وادی پژوهش نیز امری علی حده است. استادی که به صورت تمام وقت در اختیار مدرسه است پس از 4 ساعت تدریس و دو ساعت مشاوره حتی شاید نتواند به سوالات علمی طلاب خود پاسخ دهد چه رسد به راهنمایی پزوهش که غالبا سررشته ای در آن ندارند. بر همین اساس، شایسته است معاونت پژوهش حوزه های علمیه کشور از یک سو ترتیبی اتخاذ کرده و شرایط ترتیب اثر دادن تلاش های پژوهشی اساتیدی که با روش پژوهش آشنا بوده و صلاحیت راهنمایی طلاب را در نگارش مقالات دارند در پرداختی مرکز مدیریت فراهم کند و از سویی دیگر هزینه معاونین پژوهش مدارس کشور به نحو کامل از سوی مرکز مدیریت پرداخت شود تا مدیران در به کارگیری نیروهای پژوهشی در مدارس دچار تردید نشوند.
با آن که الزام آوری این تبصره در رتق و فتق امور پژوهشی بسیار مناسب و کارگشاست لکن برخی از صاحب نظران به درستی لحاظ درس روش پژوهش را گام بعدی این مسیر قلمداد کرده و آن را واجب می شمارند. نوع تدبیر اتخاذ شده نیز از بازدارندگی مناسبی برخوردار نیست. نگارنده در مدت اجرای طرح تکالیف پژوهشی، با طلاب مستعد توان مندی روبرو شده است که در عین تسلط بر درس و روش های نگارش مقالات علمی، لکن به دلایل گوناگونی عطای پنج نمره درس اصلی در آزمون نیم سال نخست را به لقایش بخشیده و ار ارائه پژوهش استنکاف ورزیده اند. لکن همه طلاب در نیم سال دوم و بخاطر مانعیت از شرکت در جلسه آزمون اقدام به ارائه پژوهش نموده اند. در این مورد نیز تجربه همین را اثبات و در صورت اجرای متقیانه و مجدانه از سوی مدارس، حکم به عدم بازدارندگی تبصره جدید آیین نامه می کند.
***************
بی شک اما، تبصره ی جدید گامی رو به جلو در عمومی کردن فضای پژوهش در مدارس است. اقدام مبارکی که به جدّ، باید آن را پاس داشت و ضمن تقدیر از مسوولین محترم معاونت پژوهش حوزه های علمیه کشور در جهت تعالی و پیرایش آن تلاش نمود و این وجیزه نیز جز این، هدفی را دنبال نمی کند.
+ بازنشر در پایگاه "مباحثات" مجله فکری تحلیلی حوزه و روحانیت
