بی جای گاه، بی آینده (سرمقاله پیش شماره نخست رسش)

شناخت ساختارها و بایسته­ ها و نبایسته ­های حوزه، آن­گاه که ضمیمه به اندک تاملی در مفهوم، کارکرد و غایت پژوهش می­گردد این نکته را روشن می­سازد که مسیر علمی سربازان امام زمان ارواحنا لتراب مقدمه الفداء از ابتدا نوعی یگانگی با  پژوهش داشته و دست­یابی به اجتهاد پویا و روزآمد را بر محور نقد علمی و تولید علم قرار داده و آن را از امتیازات و افتخارات خود دانسته است؛ ویژگی منحصر به­ فردی که طلاب در هر کارکردی از روحانیت، جهت توفیق و انجام وظیفه مطلوب، نیازمند تبحر، ممارست و افزایش توان­مندی روزانه در این وادی ­اند. با این اوصاف، نظام آموزشی حوزه آیا توانسته است راه­ کارهای مناسبی را جهت رسیدن میوه­ ی کال علم اندوزی به کمال خود - که تولید علم است - در مقابل طلاب علوم دینی قرار دهد و آنان را مجهز به تفکر نقدی و شیوه­ های آزاداندیشی کند تا بتوانند طعم شیرین تلاش علمی خود را بچشند؟ به بیان دیگر آیا برنامه ­ریزان، یگانگی پژوهش و علم­ آموزی حوزوی را به درستی درک کرده ­اند و آن را بر جای خویش نشانده ­اند؟ برای پاسخ به این قبیل سوالات، نیم­ نگاهی به وضعیت آموزشی- پژوهشی در حوزه ­های علمیه ضروری است.

طلاب جوان پس از پذیرش در حوزه­ های علمیه، خود را با انبوهی از علوم مواجه می­بینند که در نیل به غایت نظام حوزوی که «اجتهاد در فقه و اصول» است برخی آلی و برخی دیگر اصالی ­اند. روزانه ساعت ­ها صرف مباحثه و مطالعه و انباشت داده ­های علمی می­ گردد با این توضیح که مسیر علم آموزی در حوزه خود به خود توان­مندی به کار بستن این انباشته ­ها و غنی ­سازی این دانسته ­ها و اجتهاد در علوم دینی را در نهاد طلاب خواهد نهاد. احکام و بایدها و نبایدهای شرعی بیان شده، مسیر استدلال در اثبات و در برخی موارد استخراج آنان آموزش داده می­شود و طلاب در غالب موارد تکیه بر محفوظات و دانسته­ ها را شاقول اعتبار علمی افراد می­دانند.

گاهی اگر به ابتکار استادی، سنت حسنه تقریرنویسی و حاشیه‌نویسی در درس مورد توجه قرار بگیرد، ضمن آن­که به میزان اندکی توان­مندی پژوهشی طلاب را می­پروراند، تسلط آنان را بر درس استاد دوچندان و قدرت نوشتن را نیز ایجاد می‌کند. طلبه‌ها کم‌کم جرات اظهار دیدگاه‌های خود را در حاشیه درس استاد پیدا می­کنند و همین مساله، ذهنیت پژوهشی و تولید علم را در آن­ ها تقویت می‌کند. مایه­ تاسف آن­که، این روی­کرد هم به تعبیر شهید مطهری(ره) در غالب موارد ختم به تبدیل حرام به احتیاط واجب می­شود. دورنمایی که اگر طلاب از ابتدای ورود به حوزه با آن مواجه شوند معلوم نیست که بر تصمیم خود استوار بمانند.

از دیگر سو اما، روند تولید علم در ساحت علوم انسانی در جهان پیرامونی روز به روز در حال گسترش است و هجوم انبوه شبهات و اشکالات طلاب و مومنین را محاصره کرده است و تلاش علمی حوزه­ ها در بهترین حالات معطوف به پاسخ گویی به تولیدات ترجمه شده اندیش­مندان غیر مسلمان است که بعضا سال­ ها از بیان آن مطالب می­گذرد.

مهم­ ترین آسیب در روند روزآمدی و تولید علم در نظام حوزوی، نگاه دست چندم به مقوله پژوهش است. امری که گرچه تلاش ­های فراوانی جهت نشاندن پژوهش در جای­گاه واقعی خود صورت گرفته است لکن به دلایلی از جمله مساله محور نبودن و حکم محور بودن نظام آموزشی حوزه، عدم جدیت نظام آموزشی حوزه بر آموزش پژوهش محور، تقدم نمره بر علم که از جمله جدیدترین دستاوردهای نظام حوزوی است، کم­بود حضور و وجود اساتیدی که مسلط به روش ­های نوین تدریس مبتنی بر هم ­نشینی واقعی پژوهش و آموزش باشند، عدم آموزش ابتداییات پژوهشی و توان­مندی­ های روشی و ... تا کنون راه­ به جایی نبرده است و با وجود اهتمام موجود در ساختار حوزه های علمیه و تفاوت نگاه تاثیرگذاران حوزوی به این مقوله در سراسر کشور در آینده نزدیک نیز نمی­ توان امیدی به اصلاح آن داشت. به همین خاطر است که هرچند فعالیت ­های هدف­مند و برنامه ­ریزی شده ­ای در برخی از مدارس و مراکز حوزوی مشاهده می­شود ولی چون از باب سوزن در انبارِ کاه است، نمی­ توان آن ­ها را در این ارزیابی دخیل نمود. بر همین اساس می بایست با شناخت آسیب­ ها و اتخاذ روی­کردهایی صحیح، عزمی جدی در فراگیر را جهت رفع موانع پیش رو اتخاذ نموده و حیات حوزه ها را که مبتنی بر آموزش پزوهش محور است برقرار نمود.

مدرسه نخبگان یک شیراز در ساحت پژوهش، از دو سال پیش تا کنون با محور قراردادن برقراری کارگاه­ های روش تحقیق و مسلط نمودن طلاب و اساتید مدرسه به روش ­های نوین نگارش مقالات علمی و پژوهش­ های مقبول و استفاده از قوانین طرح تکالیف پژوهشی مدارس استان فارس -که به حق کمک شایانی در الزام­ آوری و رشد پژوهش در استان فارس کرده است- در هر نیم ­سال تحصیلی، طلاب را به تولید مقاله در علوم حوزوی ترغیب و در ارتقای شاخصه­ های مختلف پژوهشی تلاش می­کند. راه­ اندازی کتاب­ خانه دیجیتال با بیش از 20 سیستم و انبوهی از نرم­ افزارهای پژوهشی در کنار تقویت کتاب­ خانه مدرسه به منظور فراهم آوردن شرایط مطلوب جهت رشد و تعالی پژوهشی طلاب و... از جمله اقدامات این مدرسه بوده ­است و خود به خوبی آگاه است که تا نقطه مطلوب فاصله ­ای قابل توجه دارد.

«رسش» اما، مولود تلاش ­هایی در راه رفع نقایص پیش­ گفته است. میوه رسیده علم آموزی طلاب جوان مدرسه علمیه نخبگان یک شیراز و محصول نگاه صحیح معاونت امور حوزه ­های نهاد نماینده محترم مقام معظم رهبری در استان فارس به مقوله پژوهش است. پشت گرمی به دست گرم و حمایت­ گر حضرت آیت الله ایمانی (زید عزه) در گسترش و تعمیق پژوهش دارد و امید که در این مسیر میوه­­ های رسیده ­تر و خوش رنگ و لعاب­ تری را عرضه کند. تا چه قبول افتد و چه در نظر آید.