راز جاودانگی عاشورا

 

سخنرانی حضرت آیت الله مصباح یزدی در جمع گروهی از نخبگان استان کرمانشاه 1/11/1385

اَلْحَمْدُلِلّهِ رَبِّ الْعالَمین وَ الصَّلاةُ وَ السَّلامُ عَلى‏ سَیِّدِالْاَنْبِیاءِ وَ الْمُرسَلین حَبِیبِ اِلهِ الْعالَمین اَبِی‌الْقاسِم مُحَمَّد وَ عَلى‏ آلِهِ الطَّیِبینَ الْطّاهِرِینَ الْمَعْصُومین

همه‏ ما معتقدیم در طول تاریخ بشریت واقعه کربلا جریان بى‏نظیری است که از نظر ارزش قابل مقایسه با هیچ حادثه دیگرى نیست. اما ممکن است سؤالاتى پیرامون این واقعه برای بعضی مطرح بشود.

در جریان کربلا ظلم‏هاى فوق‌العاده‏اى به فرزندان پیغمبر اکرم (ص) روا داشته شد. در جنگ نابرابرى بین یاران سیدالشهداء(ع) که هفتاد و دو نفر بودند، با طرف دیگر که از سى هزار تا صد و بیست هزار نفر گفت شده، آن همه جنایت بر علیه اهل‌بیت(ع) مرتکب شدند و سرانجام پیر وجوان و حتى طفل شیرخوار آنان به شهادت رسیدند و عده‏اى از بانوان حرم سیدالشهداء(ع) به اسارت برده شدند. ما تک تک این جنایات را کمابیش در جریانات دیگر هم مى‏بینیم. مثل جنایت‌هایى که در عصر حاضر، رژیم سابق عراق در حلبچه و جاهاى دیگر مرتکب شد و بسیارى از مردم بی‌گناه، از مرد و زن و طفل به صورتی بسیار فجیع به شهادت رسیدند؛ یا حوادثى که در فلسطین اتفاق می‌افتد، ظلمهایى که رژیم صهیونیستی و حامیانش بر فلسطینى‏ها روا می‌دارند.

حال اگر کسی بگوید به فرض که حادثه کربلا چند درجه هم از اینها شدیدتر بوده، ولى آن چنان نیست که بگوییم این جریان قابل مقایسه با هیچ داستان دیگرى نیست. دیگران هم اهداف ارزشمندى مثل دفاع از آب و خاک و شرفشان داشتند و برای آن مبارزه کردند و در این راه به شهادت رسیدند. نهایتاً هدف اصحاب کربلا از اهداف دیگران شریف‌تر بوده، اما چنین نیست که کسان دیگری داوطلبانه جان خود را براى اهداف بلند انسانى فدا نکرده باشند. با وجود این، چه سرّی در نهضت عاشورا نهفته که مى‏گوییم این جریان در تاریخ بى‏نظیر است و نظیر آن نه واقع شده و نه خواهد شد. این ماجرا از چه اهمیتی برخوردار است که چهارده قرن مردم، این چنین در ایام محرم سر از پا نمى‏شناسند؛ جان و مال خود را برای برگزاری مراسم عاشورا و محرم صرف می‌کنند؛ این عزاداری‌ها، سینه‌زنى‏ها و زنجیر زنى‏ها، اطعام‌ها و نظایر آن نشان از این است که حادثه عاشورا فوق‌العادگى خاصی دارد.

ما اگر بخواهیم یک پدیده انسانى ساده یا یک حرکت عظیم اجتماعى را ارزشیابى کنیم، در چه عناصرى از این پدیده باید تأمل‏کنیم تا ارزش آن پدیده را دریابیم؟ کسانى ممکن است به حجم یا شکل کار نگاه کنند. مثلاً اگر کسى هدیه‏اى براى شما بیاورد آیا فقط به اندازه، شکل  یا قیمت آن توجه می‌کنید؟ این ارزشیابى کودکانه است و کسانى که معرفت بیشتر و عقل  کامل‌‏ترى دارند، براى ارزشیابى پدیده‏ها به این معیارها اکتفا نمى‏کنند. برای توضیح بیشتر، مَثَل ساده‌ای می‌زنم. شما اگر بخواهید یک چفیه از بازار تهیه کنید قیمت آن چقدر است؟ اگر کسى بخواهد این پارچه را به دیگرى هدیه بدهد ارزش این هدیه چقدر است؟ روشن است که قیمت مشخص و محدودی دارد. اما دیده‌اید کسانی، حتی انسان‌هایی بزرگ، براى اینکه یک چفیه از دست رهبر معظم بگیرند سر و دست مى‏شکنند. با این‌که این همان پارچه ارزان قیمت است؛ اما وقتى آن را از دست رهبر مى‏گیرند برایشان بسیار ارزشمند است.

از همین مثال می‌توان دریافت که براى ارزشیابى یک پدیده نباید تنها به حجم و قیمت آن نگاه کنیم؛ بلکه باید معیارهای دیگری هم مورد توجه قرار گیرد. عمده این است که ارزش‌گذار با چه نگاهى به پدیده نگاه مى‏کند وآن را در چه قالبى و با چه مقایسى مى‏سنجد. اولین معیار در ارزش‌گذارى پدیده‏هاى انسانى انگیزه ‏کسی است که آن کار را انجام مى‏دهد. یک حرکت ممکن است با یک نیت، ارزشی منفى داشته باشد؛ اما اگر همان کار با نیت دیگری انجام شود ارزش بسیار بالایى داشته باشد. مثلاً خم شدن در مقابل کسى چقدر ارزش دارد؟ ممکن است خم شدن برای مسخره کردن کسی باشد؛ هم‌چنان که ممکن است کسی با این کار نهایت ارادت و عشق خود را به طرف برساند؛ در حالی که هر دو در ظاهر یک کار هستند. همین کار اگر با نیت تعظیم باشد، کاری ارزشمند است و اگر به نیت تمسخر باشد ارزش منفى دارد و حتی قابل توبیخ و تنبیه است.

در میان همه ضربات شمشیری که رزمندگان صدر اسلام در جنگ‌ها زدند، پیغمبر اکرم(ص) تنها در مورد یک ضربه شمشیر فرمود که از عبادت همه جنیان و انسیان با ارزش‌تر است. «ضربة علىّ یوم الخندق أفضل من عبادة الثقلین». مقدار و شکل این ضربه با ضربات شمشیر دیگران تفاوتی نداشت. اما چرا این ضربه برترى پیدا کرد؟ دلیل ارزش آن، اول نیت حضرت امیر(ع)، و دلیل دیگر آن آثاری بود که بر این ضربه مترتب شد.

حال ما اگر بخواهیم پدیده عاشورا را با موارد مشابه آن مقایسه کنیم باید ببینیم انگیزه امام حسین(ع)، یاران و فرزندانشان از شهادت خود و اطفالشان و اسارت بانوان اهل‌بیت(ع) چه بود و چه آثارى بر این حرکت مترتب شد.

انگیزه سیدالشهداء(ع) را هر کس به اندازه معرفت خودش مى‏شناسد. آنچه ما شنیده‌ایم این است که حرکت سیدالشهدا(ع) برای مبارزه با ظلم،  دفاع از شرف و ناموس و دفاع از اهداف و ایمانش بود و اگر همین مقدار را هم درست درک کنیم، تا حد زیادی به اهمیت این حرکت پى مى‏بریم؛ ولى این‏ها قدم‌هاى اولیه در این راه است. ارزش کار سیدالشهدا(ع) با هیچ کار دیگرى در عالم قابل مقایسه نیست. هر چند دفاع از آب و خاک و شرف و ناموس بسیار مقدس است و کسى که در راه دفاع از آنها کشته شود ثواب شهید را دارد؛ اما این انگیزه‌ها کجا و انگیزه سیدالشهدا(ع) در کربلا کجا؟ او انگیزه‌ای بسیار والاتر از اینها داشت. ما زمانی مى‏توانیم ارزش واقعی کار حسین(ع) را دریابیم که اهمیت و ارزش دین را به درستی درک کنیم؛ ولى ارزش‌گذارى ما براى دین هم به اندازه فهم خودمان است و رفتار ما نشان مى‏دهد که چه میزان براى دین ارزش قائلیم. کسانى معرفتی صحیح از ارزش دین دارند که حتی کوچک‌ترین احکام دین را رعایت می‌کنند. امام حسین(ع) آن چنان ارزشى براى دین قائل بود که کسی مثل فرزند برومندش، على اکبر و برادر بزرگوارش اباالفضل العباس(ع) را در راه آن فدا کرد؛ شخصیت‌هایی بى‏نظیر، با فضیلت و کمال که بعد از  ائمه معصومین ـ‌صلوات الله علیهم اجمعین‌ـ همتایى برایشان نمی‌توان یافت. کسى حاضر باشد چنین کسانی را پیش چشمش به نامردمى و  ناجوانمردی به شهادت برسانند! این فداکاری براى است که سیدالشهداء(ع) ارزش واقعی دین را مى‏داند و چنان ارزشى برای دین خدا قائل است که حاضر است حتی کسانی مثل على اکبر و ابوالفضل(ع) و عزیزان دیگرى که در عالم بى‏نظیر بودند، فدا شوند تا دین بماند.

امام حسین(ع) در آخرین لحظات قبل ازشهادت مناجاتى عاشقانه با خدا دارد که در آنجا انگیزه خود را از این جانبازی و فداکاری می‌فرماید؛ آن حضرت که ارزش معرفت خدا، و عشق‌بازى، فداکارى و جانبازى در راهش را درک مى‏کند، هر چه مصیبت‌ها بیشتر بر او وارد مى‏شود و عزیزانش به شهادت مى‏رسند، رنگ و رویش برافروخته‏تر و نشاطش بیشتر مى‏شود. راوى گفت: من کسى را در عالم ندیدم که هنگام مصیبت به جاى اینکه بدنش به لرزه بیفتد، رنگش بپرد و دست و پایش سست شود، رنگ و رویش برافروخته‏تر، بانشاط‌تر و مصمم‏تر شود. محبت اقتضا مى‏کند که انسان هر چه در اختیار دارد تقدیم محبوب کند. این یک بُعد اهمیت جریان کربلا است.

عامل دیگری که براى ارزشیابى واقعه عاشورا باید مورد توجه قرار گیرد آثارى است که بر آن مترتب مى‏شود. ممکن است کاری کوچک، طی زمانی کوتاه توسط افرادی اندک انجام شود، اما اثرى در تاریخ بگذارد که با گذشت هر روز از آن، شکوفاتر و تازه‏تر ‏شود و در هر کوى و برزن و بر هر انسانى با هر عقیده‏ و مسلکی اثر مثبت بگذارد. امروز بعد از 1400 سال از جریان عاشورا هنوز این داغ تازه و هر روز سوزان‏تر، فروزان‏تر، تابنده‏تر، و درخشنده‏تر است و هر کس از این حادثه با خبر شده گویا عزیزترین کسان خود را از دست داده است. کدام حادثه‏اى را در عالم سراغ دارید که یک هزارم چنین اثرى را در عالم گذاشته باشد؟ گاندی منجى معروف هندوستان، که مبارزاتش موجب استقلال هندوستان از استعمار انگلیس شد، افتخارش این بود که دوستدار امام حسین(ع) است و در مبارزاتش از او الگو گرفته است. نمونه دیگر، انقلاب اسلامى ایران است که به برکت قیام عاشورا تحقق پیدا کرد و ایران عقب‌افتاده و برده دیروز غربى‏ها به برکت این انقلاب به عزتى رسیده که امروز بزرگ‌ترین شخصیت‌هاى عالم در مقابل عظمت ایران سر فرود مى‏آورند؛ و همه این عزت و سربلندی به برکت نام سیدالشهداء(ع) است.

حال، چه پدیده‌ای را مى‏توانید با این جران مقایسه کنید؟ عمده این است که امام حسین(ع) هر چه داشت براى خدا داد و در مقابل، خدا هم هر چه خواست به او داد. ما از عاشورا باید درسی براى زندگى فردى و درس دیگری براى زندگى اجتماعی‌مان بگیریم. اگر دوست داریم زندگی‌مان ارزشمند باشد، کارى کنیم که ارتباطى با نام و یاد امام حسین(ع) پیدا کنیم و قدمی در راه او برداریم. اولیای خدا به اندازه‌ای پیش خدا عزیزند که اگر کسى شباهتى هم به آنها پیدا کند، خداوند به خاطر این شباهت او را دوست خواهد داشت. ما اگر نمى‏توانیم ارزش‌هاى سیدالشهداء(ع) را درک کنیم، حداقل سعى کنیم حسینى بشویم و تا جایی که به عقلمان مى‏رسد شباهتى با امام حسین(ع) پیدا کنیم؛ تا نامى از خدمت‌گزارى آن حضرت بر ما بماند.

همین مقدار انتساب به امام حسین(ع) که در عزای آن حضرت لباس سیاهى بپوشیم، اشکى بریزیم و بر سر و سینه بزنیم، به‌واسطه عظمت سیدالشهداء(ع) کارساز است. چرا؟ چون تا در دل محبت حسین(ع) نباشد، اشک جاری نمى‌شود. این محبت است که دل را با سیدالشهداء(ع) ارتباط مى‏دهد؛ و حاشا که خدا کسى را که ارتباط با حسین(ع) دارد با دیگران یکسان حساب کند. ولى ما نباید به این اندازه اکتفا کنیم. حسین(ع) به شهادت نرسید که فقط ما اشکى بریزیم و از عذاب نجات پیدا کنیم. آن حضرت به شهادت رسید تا الگویى باشد براى سایر بندگان خدا که مى‏خواهند راه خدا را بپیمایند و رضاى او را جلب کنند. هر چند درِ خانه کریم باز است و سفره‏اش گسترده، اما ما هم باید ادب و شرم داشته باشیم. ما که بر سر خوان بی‌کران حسینى نشسته‏ایم باید اول سعى کنیم معرفت‌مان و عشق‌مان را به حسین(ع) زیاد کنیم و بعد سعى کنیم تا جایی که مى‏توانیم و استعداد و ظرفیتش را داریم شباهت‌مان را به امام حسین(ع) زیاد کنیم.

امام حسین(ع) براى احقاق حق ضعیفان به شهادت رسید، حال ما چگونه بگوییم شیعه حسین(ع) هستیم، و فردا با چه رویی به چهره مبارک آن حضرت نگاه کنیم، در حالی که با دوز و کلک، رشوه و رانت‏خوارى حقوق دیگران را تضییع می‌کنیم؟ هر چه معرفت، محبت و عشق ما به ابى‏عبدالله(ع) بیشتر باشد، بیشتر مى‏توانیم زندگی‌مان را به زندگى او نزدیک کنیم. در این صورت می‌توانیم به اندازه ظرفیت خودمان از کمالاتى که آن حضرت داشت و به آنها دعوت مى‏کرد بهره‌مند شویم. همه اینها در گرو آن است که ریشه اعتقادات را در درون‌مان محکم کنیم. چون همه رفتارهاى اختیارى انسان، خواه‌ناخواه از اعتقادات او نشأت مى‏گیرد. اعتقادى که حسین و حسینیان را واداشت در روز عاشورا آن حماسه را بیافرینند و هر چه مصیبت بر آن‏ها وارد مى‏شد برافروخته‏تر شوند، این باور بود که بعد از این عالم، عالم دیگرى است که در آن پیغمبر اکرم(ص) انبیاء و اولیاء حضور دارند و الى‌الابد در جوار رحمت الهى خواهند بود؛ اعتقاد به معاد و حیات ابدى و عشق به شهادت در راه خدا در دل عابس شاکرى ریشه داشت که روز عاشورا هنگامی که به میدان جنگ وارد می‌شد زره‏اش را از تن در آورد. او می‌گفت من مى‏خواهم در راه محبوبم هر چه ممکن است سختى بیشتری تحمل کنم. چنین عشقی به شهادت از کجا پیدا مى‏شود؟ چگونه این فرهنگ حسینى نوجوان سیزده ساله ما را وادار مى‏کند که نارنجک به کمرش ببندد و عاشقانه زیر تانک برود؟ چرا رزمندگان ما عاشق شهادت بودند و نذر مى‏کردند شهادت نصیبشان شود؟ چون باور داشتند که هنگامی که به شهادت مى‏رسند سرشان در دامان سیدالشهداء(ع) است و این باور در دلشان ریشه داشت که امام حسین(ع) راضى نمى‏شود کسى در را او به شهادت برسد و موقع جان دادن سر بالین او نیاید؛ و به عشق این‌که یک دم چهره حسین(ع) را ببینند حاضر بودند هزار تیر و زخم را تحمل کنند تا یک لحظه جمال محبوبشان را ببینند، و مى‏دانستند بعد از این، سعادت ابدى است.

ما باید سعى کنیم در تقویت اعتقاد به معاد و عالم ابدى، که منشأ عشق به شهادت مى‏شود، جدى باشیم تا بر اساس این اعتقاد ارزش شهادت در دل ما نُزْج بگیرد و شهادت براى ما یک ارزش بشود. مواظب باشیم این فرهنگ از بین نرود؛ عشق به شهادت همیشه به عنوان یک ارزش زنده در جامعه ما محفوظ باشد؛ خودمان با این فرهنگ زندگى کنیم و فرزندان‌مان با همین فرهنگ بزرگ شوند. براى اینکه بتوانیم چنین باشیم ابتدا باید عقایدمان و باورهای‌مان را محکم کنیم و بعد ارزش‌هاى برخاسته از این باورها را تقویت کنیم.

 سعى کنیم رفتارمان خالص باشد، نه براى خوش‌آمد دیگران؛ هر کار خوبی را براى این انجام دهیم که خدا و امام(ع) آن را دوست دارند؛ تا امام(ع) به ما آفرین بگوید. براى عاشق سیدالشهداء(ع) یک آفرین از امام حسین(ع) از همه لذت‌هاى دنیا ارزش‌مندتر است. گفتیم یکی از معیارهای ارزش‌مندی هر کار، معرفت شخص به کار و هدفش است. از همین رو ما باید سعی کنیم بفهمیم چه کارهایی مورد رضایت امام حسین(ع) است تا آنها را انجام دهیم. مگر انسان کارى را انجام مى‏دهد که محبوبش غمگین شود؟!